Fotoshoppen: mag dat? Moet dat? Is het eerlijk? Verander je dan de werkelijkheid?

Inleiding

De mogelijkheden om foto's te bewerken worden steeds geavanceerder, en komen binnen het bereik van steeds meer fotografen en andere mensen die fotograferen. Sinds kort zijn ook technieken die gebruik maken van kunstmatige intelligentie beschikbaar gekomen om foto's aan te passen; ik heb daar recentelijk twee voorbeelden van beschreven. Met die toegenomen mogelijkheden om een foto aan te passen, komt ook de discussie op over of dat nu wel de bedoeling is. De term fotoshoppen, een foto bewerken met het programma Photoshop, is synoniem geworden met een foto anders maken dan de "werkelijkheid". Als je een foto bewerkt, bedrieg je dan de kijker met een foto, die verschilt van het beeld dat de fotograaf zag? Om dat soort discussies wat meer inhoud en richting te geven, ga ik wat uitgebreider in op de diverse kanten van een dergelijke discussie.

Van sensorbeeld naar "werkelijk" beeld

Een sensor werkt iets anders dan menselijke waarneming. De meeste mensen die een foto maken laten de camera de opname zodanig bewerken, dat die gaat lijken op wat mensen waarnemen. Dat leidt vaak tot onverwachte resultaten, vandaar de vele teleurstellingen over mislukte foto's. De serieuzere fotograaf neemt die taak van het bewerken van het sensorbeeld naar het beeld zoals hij dat gezien heeft over van de camera, en doet dat dan in bewerkingssoftware. Photoshop wordt daar vaak voor gebruikt, maar het meest wordt nu het programma Lightroom gebruikt, zoals ook door mij. In het voorbeeld hieronder is links de foto te zien, zoals die uit de sensor kwam, en rechts het resultaat van mijn bewerking in Lightroom. Zoals te zien is, was het beeld van de sensor te donker en ontbraken contrast en kleurverzadiging. Het bewerken van de originele foto naar een mooi beeld doet iedereen op zijn eigen manier, en dus zal iedereen een ander resultaat krijgen. Daar sluipt dus iets subjectiefs in. En hoe zag de werkelijkheid er ook alweer uit bij de opname?

Van "werkelijk" beeld naar een beeld met een bedoeling

Iemand die een foto maakt, heeft daar een reden voor. Hij/zij ziet iets wat hem/haar treft, en wil dat gevoel vastleggen en vaak ook delen met anderen. Een foto geeft een deel van de werkelijkheid weer: de fotograaf zag veel meer, dan er op de foto kwam. En toch moet het gevoel dat hem tot fotograferen bracht, op de foto ook overkomen naar de bekijker van de foto. Of dat lukt hangt af van de compositie (de plaatsing van alle onderdelen in het kader) en de nabewerking. Het overbrengen van het gevoel kan subtiel worden gedaan, maar ook duidelijk zichtbaar. Door een foto donker te maken krijgt hij een andere lading dan als hij lichter wordt gemaakt. Of zoals vroeger in de donkere kamer, kunnen bepaalde delen van het beeld meer nadruk krijgen dan andere. Je begrijpt het: hier komt een zeker impressionisme om de hoek kijken. De moderne fotograaf heeft op zijn camera (ook die in de mobiele telefoon) de beschikking over allerlei "filters", ofwel voorgebakken bewerkingen, en met één klik kan een foto een andere stemming worden meegegeven. In de foto hieronder laat ik een voorbeeld zien, waarbij de buitenste delen donkerder zijn gemaakt om meer de nadruk op het midden te leggen. Met dit soort bewerkingen wordt dus een werkelijkheid gesuggereerd, die net wat anders is dan de meeste mensen hadden waargenomen.

Er zit iets storends in het beeld; retoucheren

Soms zit er net iets in beeld, wat de aandacht trekt ten koste van het onderwerp, of het is gewoon niet fraai. Dat kan variëren van een blikje dat net op straat lag, tot pukkeltjes bij een portretfoto tot stofjes op de sensor van de camera. Elk fotobewerkingsprogramma geeft de mogelijkheid om die dingen te verwijderen. Ook daarmee wordt in veel gevallen de werkelijkheid ten tijde van de opname gewijzigd.

Montages

Als we verder gaan, komen we bij montages uit, het combineren van meerdere foto's tot één beeld. Dat kan zijn een menging van twee foto's. En in een vorige blog liet ik zien dat bij een landschapsfoto een saaie lucht vervangen kan worden door een prachtige wolkenlucht. Maar ook kun je in een familiefoto, waar een lid van de familie ontbreekt, die achteraf nog toevoegen. Ook het creëren van een surrealiteit wordt vaak gedaan. Hiernaast een voorbeeld: een macrofoto van bloeiend mos wordt gecombineerd met een foto van een wandelende man.

Wat mag? Wat is de bedoeling? Is dat wel eerlijk?

In principe mag iedereen natuurlijk met zijn/haar foto's doen wat hij/zij wil. Afhankelijk van wie de foto bekijkt krijg je geen of allerlei opmerkingen daarover. Ook dat is prima natuurlijk. Bij sommige toepassingen van de foto zijn er wel duidelijke uitgangspunten.

Journalistieke foto's

Foto's gemaakt door journalisten voor nieuwsmedia mogen in principe niet verder bewerkt worden dan in mijn eerste paragraaf beschreven: belichting en contrast aanpassen, meer of minder verzadigde kleuren. Meer niet.

Opdrachtfoto's

Ik krijg met vaak vragen van klanten om foto's aan te passen. Naast het mooier maken van foto's gaat het vaak om de volgende vragen: het verfraaien, rustiger maken van de achtergrond, mensen weghalen op een groepsfoto, en mensen toevoegen. Dat betreft dus het veranderen van de werkelijkheid ten tijde van de opname in een andere, meer gewenste werkelijkheid. Het bezit van zo'n aangepaste foto maakt veel mensen heel gelukkig, zeker als het mensen betreft die intussen zijn overleden. Ik heb daar dus geen enkele moeite mee, en de klanten evenmin.

Alle andere foto's

Foto's kunnen als illustratie bij nieuws, verhalen in tijdschriften, en dergelijke worden gebruikt. Fotografie is ook een kunstvorm, waarin fotografen hun eigen wereldbeeld, waarnemingen emoties kunnen proberen in een beeld vast te leggen. Hier gaat het om het eindbeeld, en er worden geen beperkingen opgelegd met betrekking tot hoe het beeld tot stand is gekomen.

Hoe staan fotografen er in?

De fotograaf heeft eigenlijk bijna altijd de vrijheid om te kiezen voor wat hem de meeste bevrediging oplevert. Hij/zij kan zijn bevrediging halen uit de weergave van boeiende werkelijkheden, uit de mogelijkheid om zijn innerlijk in beeld te brengen, dan wel uit veel positieve reacties van anderen. En dus vind je bij fotografen allerlei standpunten van "ik wil alleen de werkelijkheid fotograferen en dat zo goed mogelijk, en ik bewerk mijn foto's nauwelijks", naar "ik wil de foto in overeenstemming hebben met mijn gevoel" tot "ik wil een beeld maken dat me boeit en mijn fantasieën weergeeft".

Hoe sta jij er in?

De meeste mensen die niet in de fotografie-wereld zitten, hebben geen moeite met foto's, die een herkenbare werkelijkheid weergeven, en ook niet met foto's, die duidelijk een niet-werkelijk beeld weergeven. Foto's, die een werkelijke wereld suggereren, maar daar net een beetje van afwijken, leveren vaak negatieve reacties op. Bij voorbeeld een foto, waar de kleuren te verzadigd zijn, of een montage, waar de verhoudingen net niet kloppen, of die technisch niet helemaal goed is uitgevoerd. Dan krijg je al gauw het impliciete verwijt: "die foto heb je zeker bewerkt", of "is deze foto geshopt?".

Hoe sta ik er in?

Ik haal veel bevrediging uit een foto, die een mogelijke werkelijkheid weergeeft; een werkelijkheid, die ik mooi of boeiend vind. Ik gebruik daarvoor het ruwe sensorbeeld, en ga daarmee aan de slag; aanpassingen van belichtingen, kleurtinten, contrasten aanpassen, zowel voor de hele foto, als voor delen van de foto, weghalen wat stoort. Deze foto van  Parijs, is daar wel een voorbeeld van. In de loop van de tijd ben ik daar steeds beter in geworden, maar verandert ook wel mijn smaak daar in.

Soms maak ik dubbelbeelden, en ik zie van anderen soms heel mooi werk daarmee, maar ik doe dat nog te weinig om daar heel bevredigende resultaten uit te halen. Deze foto is een menging van een strandfoto met een zeefoto; daar ben ik wel een beetje blij mee.

Erg leuk vind ik ook het maken van surreële beelden via montages. Eerder gaf ik daar een voorbeeld van, en hier nog een ander voorbeeld. Er kan veel tijd in zitten, maar het resultaat is dan wel uniek.

Wat me minder bevredigt is om delen van foto's te vervangen door delen van andere foto's, zoals bij voorbeeld het vervangen van een lucht. Dan mis ik de bevrediging dat ik de goede keuzes heb gemaakt bij het kiezen van het beeld en de instellingen van mijn camera tijdens het maken van de opname.

Als ik nieuwe technische mogelijkheden tegenkom, wil ik ze eerst uitproberen, en als ik er iets van kan gebruiken om een voor mij bevredigend resultaat te krijgen, zal ik dat zeker doen.

Tot slot: ik ben altijd tevreden met een foto, waar ik een klant blij mee maak, wat dat dan ook is.

Slot

Het is een lang stuk geworden, dus fijn als je tot hier hebt doorgelezen. Ik hoop dat je met deze achtergrond foto's net wat anders zal bekijken en beoordelen.